Abstract:
Zależność łącząca edukację, politykę i religię, choć o tej ostatniej mówi się i pisze w dyskursie naukowym
coraz rzadziej (zresztą nie od dziś), pozostaje ciągle aktualnym problemem pedagogicznym. Na ten temat
w spuściźnie pozostawionej przez współcześnie prawie zupełnie zapomnianego dziewiętnastowiecznego
klasyka filozofii i pedagogiki Johanna Friedricha Herbarta (1776-1841) można znaleźć wiele rozproszonych
uwag, fragmentów większych dzieł i odrębnych opracowań. Do tych ostatnich zalicza się prezentowany poniżej
odczyt wygłoszony przez urodzonego w Oldenburgu myśliciela w Deutsche Gesellschaft (Towarzystwo
Niemieckie) w Królewcu w 1818 roku z okazji rocznicy koronacji króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Mimo
upływu czasu przemyślenia Herbarta nie straciły nic na wartości, co więcej, mogą stanowić wzór podejścia,
w którym aspektu religijnego nie wyklucza się poza nawias refleksji pedagogicznej.
Celem niniejszego artykułu jest wprowadzenie w pole problemowe wyznaczone przez pedagogikę, politykę
i religię. Herbart nie ukrywa, że w nowożytnym społeczeństwie wpływy państwa i Kościoła na edukację
nakładają się, niekiedy między sobą konkurują, a czasami również wykluczają. W którą stronę trzeba je
zwrócić, aby nie niszczyły siebie nawzajem, lecz współpracowały dla dobra i rozwoju człowieka, oto pytanie
które przyświeca dywagacjom oldenburczyka.
Przedłożone rozważania pochodzą z jednego z rozdziałów przygotowywanej przeze mnie rozprawy Pedagogika
ogólna i religia, w której śledzę na wybranych przykładach ewolucję miejsca i roli religii w nowożytnych
teoriach pedagogicznych.
Description:
Über den Zusammenhang zwischen Pädagogik (Schule), Politik (Staat) und Religion (Kirche) wird in dem
gegenwärtig geführten öffentlichen und wissenschaftlichen Diskurs kaum mehr reflektiert. Dennoch bleibt
er ein wichtiges pädagogisches Problem. Dieser Mangel hat den Verfasser des Artikels dazu veranlasst, auf
die Geschichte der Pädagogik, genau gesagt auf die Theorie des in Vergessenheit geratenen Klassikers philosophischen
und pädagogischen Denkens Johann F. Herbart zurückzugreifen. In seinen Werken gibt es zu
diesem Problem viele Anmerkungen, Textabschnitte und selbständige Abhandlungen. Trotz der Zeitdistanz
haben sie bis heute nichts an ihrem Wert verloren und können sogar beispielhaft sein für diejenige Sichtweise,
in der sich das Religiöse und die Wissenschaft nicht von vorne herein ausschliessen müssen.
Der Artikel setzt sich aus vier Teilen zusammen. Im ersten Teil wird zu dem weit verbreiteten Vorwurf gegen
Herbart Stellung genommen, er sei unpolitisch und den gesellschaftlichen Problemen seiner Epoche entfremdet
gewesen. Dann wird in Absetzung von dem kapitalistischen Ideal der Industriosität der Tugendbegriff
von Herbart rekonstruiert. Im dritten Teil richtet sich die Aufmerksamkeit des Verfassers auf das lateinische
Sprichwort Non scholae, sed vitae discendum hin, das in der Herbartschen Theorie Grundlage für die Bestimmung
der Aufgaben der Schule, des Staates und der Kirche innerhalb der Öffentlichkeit abgibt. Abschliessend
werden bilaterale Beziehungen zwischen Religion und Staat sowie zwischen Religion und Schule analysiert.
Laut Herbart soll Freundschaft zu dem regulativen Prinzip zwischen ihnen werden.
